🐂 पोळा बैलांचा सण # 2025

पोळा सण : सामाजिक, धार्मिक व बैलांविषयी सखोल माहिती.

प्रस्तावना:-

भारत हा कृषिप्रधान देश आहे. आपल्या संस्कृतीत निसर्ग, प्राणी व माणूस यांचे नाते फार प्राचीन आहे. शेतकऱ्याच्या जीवनात बैलांचे स्थान देवासमान आहे. बैलांशिवाय शेतीची कामे पार पडणे अशक्य होते. म्हणूनच शेतकरी आपल्या बैलांचा सत्कार करण्यासाठी व त्यांना विश्रांती देण्यासाठी "पोळा" हा सण साजरा करतो. हा सण शेतकऱ्याच्या भावजागृतीचा, कृतज्ञतेचा व संस्कृतीचा प्रतीक आहे.

१) पोळा सणाचा उगम व पार्श्वभूमी:-

पोळा सण मुख्यतः महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश, छत्तीसगड व विदर्भ भागात मोठ्या उत्साहाने साजरा होतो.

श्रावण महिन्यातील अमावास्येला हा सण येतो.

पारंपरिक शेतीत बैल हे शेतकऱ्याचे मुख्य आधारस्तंभ आहेत. पेरणी, नांगरणी, मळणी, वखरणी अशा सर्व कामात बैलांचीच मदत घेतली जाते.

म्हणून या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलांना विश्रांती देतो, त्यांना सजवतो, त्यांचा सन्मान करतो.

२) धार्मिक महत्त्व :-

हिंदू धर्मात प्राण्यांचे पूजन करण्याची परंपरा आहे. गाईला ‘गौमाता’, सापाला ‘नागदेवता’, कुत्र्याला ‘भैरवाचा वाहन’ मानले जाते. त्याचप्रमाणे बैलांना ‘नंदीबैल’ मानून त्यांचे पूजन केले जाते.

पुराणकथेनुसार भगवान शंकराचा वाहन ‘नंदी’ बैल आहे. म्हणून बैलांची पूजा ही केवळ शेतकऱ्याची कृतज्ञता नसून धार्मिक श्रद्धेचीही प्रतीक आहे.

पोळ्याच्या दिवशी बैलांना तेलाने आंघोळ घालणे, गंध, कुंकू, हार, वाजंत्री, तांबडे कपडे घालणे हे धार्मिक दृष्टिकोनातूनही शुभ मानले जाते.

या दिवशी कुटुंबात पिठोरी अमावस्या म्हणून महिलाही देवीचे पूजन करतात. त्यामुळे हा दिवस सामाजिक-धार्मिक समन्वय घडवतो.

३) पोळ्याची तयारी:-

पोळ्याच्या काही दिवस आधी शेतकरी आपल्या बैलांना उत्तम चारा, धान्य व गोड पदार्थ खाऊ घालतो.

बैलांचे शिंग रंगविणे, त्यांना चंदन-गंध लावणे, सुंदर नक्षीदार झगमगते हार घालणे, पायात घुंगरू बांधणे अशा पद्धतीने सजावट केली जाते.

लहान मुलं "मातीचे बैल" आणतात व त्यांना रंगवून घरात पूजा करतात. हे बालकांना बैलांचे महत्त्व समजविण्याचे साधन असते.

४) पोळ्याच्या दिवशीची विधी:-

1. सकाळी बैलांना तेल, उटणे, पाणी घालून स्नान घालतात.

2. त्यांचे शिंग रंगवतात, शरीरावर विविध रंगीत नक्षी काढतात.

3. गळ्यात मणी, फिती, कापडी घोंगडे, पितळी हार, झुला घालतात.

4. बैलांची पूजा करून त्यांना नैवेद्य अर्पण केला जातो.

5. संध्याकाळी "बैलांची मिरवणूक" काढली जाते. ढोल, ताशे, झांज यांच्या गजरात, वाजंत्रीच्या तालावर शेतकरी व गावकरी आनंदाने नाचतात.

6. गावभर बैल सजूनधजून फिरविले जातात. काही ठिकाणी "बैलांची शर्यत" किंवा बैलांची झुंज ही पारंपरिक खेळ म्हणून घेतली जाते.

५) सामाजिक महत्त्व:-

पोळा सणामुळे गावातील ऐक्य वाढते. संपूर्ण गाव एकत्र येऊन बैलांची मिरवणूक करतो.

लहानांपासून मोठ्यांपर्यंत सगळेच या उत्सवात सहभागी होतात.

बैल हे शेतकऱ्यांचे आधार असल्यामुळे त्यांच्या पूजनातून शेतकरी समाजाचे कृतज्ञताबोध दिसून येतो.

गावात नातेसंबंध दृढ होतात. एकमेकांच्या बैलांची सजावट पाहून परस्पर संवाद वाढतो.

मुलांमध्ये शेती व प्राण्यांविषयी प्रेम निर्माण होते.

६) बैलांचे महत्त्व:-

बैल हे शेतकऱ्याचे खरे मित्र, साथीदार आणि जीवाभावाचे सोबती आहेत.

शेतीतील नांगरणी, पेरणी, मळणी, वखरणी, जनावरांच्या गाड्या ओढणे या सर्व कामांसाठी बैलांचीच मदत घेतली जाते.

आधुनिक यंत्रसामग्री आली असली तरी ग्रामीण भागात आजही बैलांचे स्थान अबाधित आहे.

बैलांचे श्रम ओळखून त्यांना विश्रांती देणे, त्यांचा मान राखणे ही मानवाची जबाबदारी आहे.

पोळ्याच्या निमित्ताने ही भावना ठळकपणे पुढे येते.

७) पोळ्याशी निगडित लोकपरंपरा व संस्कृती:-

या दिवशी गाणी, ओव्या, झांजपथक, ढोलताशा यांच्या गजरात गावात उत्साहाचे वातावरण असते.

महिलांनी केलेले गोडधोड पदार्थ, पिठले-भाकरी यांचे जेवण व नैवेद्य याला विशेष महत्त्व आहे.

मुलं-मुली रंगीत कपड्यांतून नाचत, गात मिरवणुकीत सहभागी होतात.

हा सण ग्रामीण संस्कृती, परंपरा व लोकजीवनाचा आरसा आहे.

८) आधुनिक काळातील बदल:-

आजच्या युगात ट्रॅक्टर, मशीन यंत्रणा आल्यामुळे बैलांचा वापर कमी झाला आहे.

तरीही शेतकरी पोळा सण मोठ्या श्रद्धेने साजरा करतो.

काही ठिकाणी "शेती प्रदर्शन", "बैल सजावट स्पर्धा" अशा आधुनिक उपक्रमांचा समावेश करण्यात येतो.

हा सण आता केवळ शेतकऱ्यापुरता मर्यादित न राहता ग्रामीण सांस्कृतिक उत्सव झाला आहे.

९) पोळा सण व पर्यावरण:-

पोळा सण आपल्याला निसर्गाशी सुसंवाद साधण्याचे स्मरण करून देतो.

माणूस, प्राणी, जमीन व शेती यांचे एकमेकांशी असलेले नाते ठळकपणे अधोरेखित करतो.

बैलांचे पूजन म्हणजे पर्यावरणाचा सन्मान, निसर्गाचे जतन.

यामुळे "शेती टिकविणे म्हणजे संस्कृती टिकविणे" ही जाणीव लोकांना होते.

तात्पर्य:-

पोळा सण हा केवळ धार्मिक विधी नसून सामाजिक, सांस्कृतिक व पर्यावरणीय महत्त्वाचा सण आहे.

तो शेतकऱ्याच्या कृतज्ञतेचा, श्रमाचा आणि श्रद्धेचा द्योतक आहे.

बैलांचे पूजन करून शेतकरी आपले जीवन समृद्ध करणाऱ्या साथीदारांचा सन्मान करतो.

गावात ऐक्य, आनंद, परंपरा व संस्कृती जोपासणारा हा सण आजही तितक्याच उत्साहाने साजरा केला जातो.

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@ *निर्मिती: संकल्पना,संकलन व लेखन :-
श्री.गणेश शंकर महाले, (नाशिक.) ( अधिक माहिती मिळवण्यासाठी पुढील वेबसाईटला भेट द्या. https://www.majhidnyanganga.com/ )
"...दररोज सहभागी व्हा ! व आपलं सामान्यज्ञान वाढवा !!!..."

Menu

Majhi Dnyanganga माझी ज्ञानगंगा

Welcome

🐂 पोळा बैलांचा सण # 2025 सामाजिक, धार्मिक # बैलांविषयी सखोल माहिती.

🐂 पोळा बैलांचा सण # 2025

प्रस्तावना:-

५) सामाजिक महत्त्व:-

६) बैलांचे महत्त्व:-

७) पोळ्याशी निगडित लोकपरंपरा व संस्कृती:-

८) आधुनिक काळातील बदल:-

९) पोळा सण व पर्यावरण:-

तात्पर्य:-

You May Like These Posts

About Author

"...माझी ज्ञानगंगा मनोमनी..."

No comments:

Post a Comment

Labels

Featured Post

2025 ✨ #शिक्षक पात्रता परीक्षा TET 2025 विषय- मराठी (व्याकरण) 100 प्रश्नसंच

TIME

Current local time in
Maharashtra, India

Welcome

🐂 पोळा बैलांचा सण # 2025 सामाजिक, धार्मिक # बैलांविषयी सखोल माहिती.

🐂 पोळा बैलांचा सण # 2025

प्रस्तावना:-

५) सामाजिक महत्त्व:-

६) बैलांचे महत्त्व:-

७) पोळ्याशी निगडित लोकपरंपरा व संस्कृती:-

८) आधुनिक काळातील बदल:-

९) पोळा सण व पर्यावरण:-

तात्पर्य:-

You May Like These Posts

About Author

"...माझी ज्ञानगंगा मनोमनी..."

No comments:

Post a Comment

Labels

Featured Post

2025 ✨ #शिक्षक पात्रता परीक्षा TET 2025 विषय- मराठी (व्याकरण) 100 प्रश्नसंच

TIME

Current local time inMaharashtra, India

Current local time in
Maharashtra, India