"...महात्मा जोतिराव गोविंदराव फुले एक दूरदृष्टी व्यक्तिमत्व..."

महात्मा जोतिराव गोविंदराव फुले (११ एप्रिल १८२७ - २८ नोव्हेंबर १८९०) हे भारतातील एक महान समाजसुधारक, शैक्षणिक तज्ञ, लेखक, विचारवंत आणि राजकीय कार्यकर्ते होते. ते विशेषतः महिलांचे, दलितांचे आणि वंचित घटकांचे उद्धारक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी आपल्या जीवनभर समाजातील असमानता, जातीव्यवस्था आणि लैंगिक भेदभाव यांविरोधात कार्य केले. त्यांचा प्रभाव भारतातील समाजसुधारणेच्या चळवळींवर अजूनही कायम आहे. खाली त्यांचे जीवनपट आणि कार्य सविस्तर दिले आहे.

प्रारंभिक जीवन:

जन्म: ११ एप्रिल १८२७ रोजी पुणे जिल्ह्यातील खानवाडी येथे झाला.

कुटुंब: जोतिराव फुले हे माळी (कुणबी) समाजातील होते. त्यांचे कुटुंब शेतीवर अवलंबून होते.

शिक्षण: सुरुवातीला शाळा सोडावी लागली, परंतु नंतर एक ख्रिश्चन शाळेत प्रवेश मिळाल्यावर त्यांनी इंग्रजी माध्यमातून शिक्षण घेतले.

शैक्षणिक कार्य:

1. पहिले मुलींचे शाळा स्थापन (१८४८):

जोतिराव यांनी पत्नी सावित्रीबाई फुले यांच्या मदतीने पुण्यात पहिली मुलींची शाळा स्थापन केली. त्या काळात मुलींच्या शिक्षणाला विरोध होता, तरीही त्यांनी समाजातील अज्ञान दूर करण्याचा प्रयत्न केला.

2. शूद्र-अतिशूद्र शिक्षणावर भर:

त्यांनी वंचित आणि दलित समाजाच्या मुलांसाठी शिक्षणाची दारे उघडली.

3. महिला शिक्षणावर भर:

त्यांनी महिलांना शिक्षणाचा अधिकार मिळावा यासाठी सावित्रीबाई फुलेंना शिक्षक म्हणून तयार केले आणि महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी प्रयत्न केले.

समाजिक सुधारणा:

1. सत्यशोधक समाज (१८७३):

समाजातील जातीभेद, अंधश्रद्धा, आणि धार्मिक कर्मकांडांविरुद्ध त्यांनी सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली.

सत्यशोधक समाजाने विवाह, अंत्यसंस्कार आणि सामाजिक कार्यक्रम जातिविरहित करण्यावर भर दिला.

2. विधवांचे पुनर्विवाह:

त्यांनी विधवांच्या पुनर्विवाहासाठी प्रयत्न केले.

स्त्रियांच्या हक्कांसाठी आवाज उठवला.

3. जलव्यवस्थापन:

त्यांनी सार्वजनिक पाण्याच्या टाक्या सर्वांसाठी खुल्या केल्या.

राजकीय सहभाग:

जोतिराव फुलेंनी ब्रिटिश राजवटीचे समर्थन केले, कारण त्यांना वाटले की भारतीय समाजातील जातीभेद, स्त्री-पुरुष समानता आणि सामाजिक सुधारणांसाठी ब्रिटिश राजवट उपयुक्त ठरेल.

त्यांनी स्थानिक स्वराज्य संस्थांमधील भ्रष्टाचार आणि उच्चवर्णीयांची मक्तेदारी याविरोधात आवाज उठवला.

साहित्यिक कार्य:

जोतिराव फुले यांनी विविध विषयांवर लिखाण केले. त्यांच्या ग्रंथांमधून त्यांनी समाजातील अंधश्रद्धा, जातीयता, आणि अन्यायाविरुद्ध भूमिका मांडली.

महत्वाचे ग्रंथ:

1. गुलामगिरी (१८७३): या ग्रंथात त्यांनी शूद्र-अतिशूद्रांच्या दास्यावस्थेवर भाष्य केले.

2. तृतीय रत्न: त्यांनी स्त्री-शिक्षण आणि समाजसुधारणेवर भाष्य केले.

3. शेतकऱ्याचा असूड: शेतकऱ्यांच्या दारिद्र्याचे वर्णन करणारा हा ग्रंथ आहे.

वारसा आणि प्रभाव:

त्यांनी महिलांचे, दलितांचे आणि शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी आयुष्यभर झटले.

सावित्रीबाई फुले यांना महिलांसाठी कार्य करण्याची प्रेरणा दिली.

भारतीय समाजसुधारणेत त्यांचे योगदान अद्वितीय मानले जाते.

मृत्यू:

जोतिराव फुले यांचे २८ नोव्हेंबर १८९० रोजी निधन झाले. त्यांच्या कार्याचा प्रभाव अजूनही भारतीय समाजावर कायम आहे.

"...महात्मा फुले हे केवळ समाजसुधारक नव्हते, तर ते एका सामाजिक क्रांतीचे प्रवर्तक होते. त्यांनी शूद्र, अतिशूद्र, महिलांचे शिक्षण आणि सक्षमीकरण यावर प्रचंड भर दिला. आजही त्यांचे विचार आणि कार्य प्रेरणादायी आहेत..."

Share